De bibliotheek als proeftuin

De Bibliotheek Zuid-Kennemerland heeft verschillende vestigingen. In één daarvan, in de Haarlemse wijk Schalkwijk, vind je MeeMaakPodium Schalkrijk. Dat is organisch zo gegroeid. De bibliotheek ontdekte wat er gebeurt als je je faciliteiten meer afstemt op verschillende, ook onverwachte, wensen, ambities en talenten in de wijk. Al snel werd duidelijk dat die werkwijze past in een internationale beweging en dat er ook subsidie voor is.

Een MeeMaakPodium is een plek waar bezoekers zelf activiteiten programmeren en uitvoeren. Dat vereist een bepaalde mindset van de gastorganisatie. Projectleider Inge Thoes en community manager Winston Brandon vertellen over Schalkrijk: waarom wilden ze dit, hoe pakken ze het aan en wat is belangrijk om er een succes van te maken?

Noodzakelijke transitie

Inge: 'De essentie van de transitie van 'traditionele' bibliotheek tot MeeMaakPodium kun je zien als die van een supermarkt waar je alleen ingrediënten komt halen, naar een supermarkt-plus-keuken. Daar voeg je je eigen talent en kennis aan de producten toe, om meerwaarde te creëren. En liefst deel je wat je maakt ter plekke met anderen. Die metafoor komt van dé kennispionier op het gebied van de community library, David Lankes.'

Inge werd twee jaar geleden aangetrokken als programmeur en projectleider. 'Ik heb gesolliciteerd met dit doel: meer gebruikmaken van de talenten van leden en medewerkers. Ik had al ervaring met community building en met het Fonds voor Cultuurparticipatie, dus kende de weg naar deze subsidie. Ik werk niet op de vloer, maar overkoepelend. Samen met een externe partner, Ground8, ontwikkel ik nu een methodiek om dit verder uit te rollen.' Want het is geen luxe, maar een noodzaak voor bibliotheken om zichzelf opnieuw uit te vinden, vanwege het dalende aantal (betalende) leden en de veranderende behoeften van bezoekers.

Geschikte locatie

Winston: 'Iedereen komt weleens in de bibliotheek, het is een heel laagdrempelige plek. Ons MeeMaakPodium begon bij toeval, toen we besloten met overlastgevende jongeren in gesprek te gaan in plaats van ze, zoals gebruikelijk, te waarschuwen of weg te sturen. Als je hen een beetje leert kennen en de groepsdynamiek doorbreekt, kun je gerichte vragen stellen. "Wat wil jij eigenlijk?" Zo ontdekten we dat je de bibliotheek voor zoveel meer zou kunnen gebruiken, maar daarvoor waren wel aanpassingen nodig.'

Al snel wisten ook andere wijkbewoners de bieb te vinden, zoals startende ondernemers. 'Zij kwamen vragen of ze die ruimtes mochten gebruiken,' vertelt Winston. 'Want als je je bedrijf nog aan het opbouwen bent, heb je vaak nauwelijks faciliteiten. Wij vroegen of ze iets terug wilden doen, zoals een workshop geven.' En er kwamen initiatieven met een maatschappelijke functie: salsadansen, karate, Berberse poëzie. 'Het moet een verdiepende laag hebben.'

Vertrouwen geven en krijgen

Behalve contact met bestaande en nieuwe doelgroepen, heeft Winston relaties met allerlei organisaties in de wijk. 'Dat gaat verder dan de duur van één project, we praten ook niet alleen over werk,' benadrukt hij. 'Eigenlijk heel familiair. Die organisaties zijn onze voelsprieten in de wijk en zij hebben bijvoorbeeld tijdens plaatselijke rellen tegen de avondklok een verbindende rol gehad.'

De basis is onvoorwaardelijk vertrouwen, benadrukken beiden. 'Winston en zijn collega Mike, onze programmamaker community’s, zijn heel goed in luisteren en zich verplaatsen in anderen. Zo ontstaat het gevoel van veiligheid dat een voorwaarde is om dingen te durven proberen,' zegt Inge. 'Als het anders gaat dan verwacht moet je weten dat je steun hebt. En soms krijg je zomaar een cadeautje. Zo hebben de lezingen van Stichting Observatoire, de community die zich met Berberse taal en cultuur bezighoudt, een enorm bereik, ook in Marokko. Dat publiek hadden we anders nooit gehad.'

Draagvlak

Datzelfde vertrouwen, die veiligheid, hebben ook de medewerkers nodig. Inge: 'Vanuit het management en in alle lagen van de organisatie. Ik wil ruimte scheppen voor al onze teamleden om te doen waar ze goed in zijn. Ga er maar voor en laat anderen er ook iets van leren.' In het wekelijks overleg van het team Schalkrijk is er veel ruimte voor het uitwisselen van gedachten. 'We weten nu veel meer dan een jaar terug,' vertelt Winston. 'Ik ben trots op hoe onze teamleden het beste in elkaar naar boven halen.' Hij ziet Schalkrijk als ‘ambassade’ binnen de bibliotheek. ‘Op een ambassade gelden eigen regels; daar ga je anders met mensen om,' legt hij uit.

Intussen verspreidt de nieuwe werkwijze zich als een olievlek over de organisatie. Maar andere vestigingen hebben weer hun eigen kenmerken; er is geen blauwdruk, waarschuwt Inge. Daarom analyseert zij de genomen stappen om te zien wat specifiek bij Schalkwijk past en wat algemeen werkt. Het team Schalkrijk wisselt ook ervaringen uit met een aantal andere organisaties die zich ontwikkelen tot MeeMaakPodium. Ze kennen elkaar van het begeleidingstraject dat bij de subsidie hoorde.

'We zijn guerrilla-style gestart, maar moeten nu in een duidelijk verhaal vatten waarom we doen wat we doen. Liefst met een goed beeld, zoals een proeftuin. We hebben nu nog een aangelegd park, met een parkwachter, waarin je de gemeente belt als er iets is. Als je daarin een proeftuin aanlegt, moeten mensen weten wat ze wel en niet mogen verwachten als ze die betreden.'

Ze maken gebruik van een denkopdracht om medewerkers kennis te laten maken met het idee van een Community Library. Die gaat zo: doe je ogen dicht en visualiseer een werkplek die jij ideaal vindt voor kenniscreatie. Voor de een is dat een boerderij, voor een ander een keuken, proeftuin of broadcast-studio. Dan bedenk je verschillende scenario's en ook welke rol je er zelf wilt. 'Het kan ook lijken op hoe je thuis mensen ontvangt,' zegt Winston. 'We hebben de oefening nu met een aantal medewerkers doorlopen en de reacties waren heel positief en enthousiasmerend. Dit wordt dan ook onderdeel van onze interne training.'

Inge benadrukt dat een cultuurverandering als deze tijd nodig heeft. 'Het ligt ook vast in ons meerjarenbeleidsplan. Dit is niet de zoveelste trend, dit is een nieuwe weg die zich ook internationaal aftekent.'

Creatief met corona

In coronatijd was het uitgangspunt: wat kan nog wel? Dat vergde creativiteit. Inge: 'Eerst hebben we andere locaties gezocht, zoals debatcentrum De Pletterij, waar goede faciliteiten zijn. Voor hiphop-community Woord voor Woord vonden we een tijdelijk onderkomen bij jongerencentrum Flinty’s. Omdat zingen in de bibliotheek nu niet mag, zijn zij 1-minuutfilmpjes* gaan maken over hiphop. Dat was anders niet gebeurd. We besloten zelf een livestreamset aan te schaffen, met steun van het Fonds voor Cultuurparticipatie en gemeente Haarlem. En meteen kwamen er nieuwe vragen van wijkbewoners die er graag podcasts, videoclips of livestreams mee willen maken.

Dat zowel leden als medewerkers zich vrij voelen om risico's te nemen is het teken dat ze steun voelen. Daar ben ik trots op.'

*Deze filmpjes zijn vanaf mei 2021 hier te vinden.